استفاده از سموم آفت‌کش در کشاورزی امری ضروری است؛ اما در اندازه‌ای مشخص که باید رعایت شود.
مصرف بیش از حد سموم و کودهای شیمیایی تاثیر منفی بر کیفیت محصولات کشاورزی ندارد و تنها ممکن است در بلندمدت سلامت مصرف‌کنندگان را تحت تاثیر قرار دهد. استفاده از کود و آفت‌کش‌های شیمیایی در محصولات کشاورزی امری اجتناب‌ناپذیر است و در تمامی کشورهای دنیا نیز این مواد مورد استفاده قرار می‌گیرند. باوجود اینکه استفاده از سموم آفت‌کش در کشاورزی امری ضروری است، باید از این مواد در اندازه‌ای مشخص استفاده شود. حد و حدود مصرف سم در محصولات کشاورزی براساس حداکثر باقیمانده مجاز هر سم روی هر محصولی تعریف می‌شود و در هر کشوری دارای استانداردی مشخص است و براساس فرهنگ تولید و مصرف محصول و نیز نوع مدیریت موجود در آن کشور تعیین می‌شود. در دنیا متوسط مصرف سموم آفت‌کش ۱.۴ کیلوگرم ماده موثر در هکتار است، این در حالی است که این میزان در ایران حدود ۸۰۰ گرم است. در نتیجه در ایران مصرف سموم شیمیایی نسبت به سایر نواحی دنیا کمتر است. صمت در این گزارش به بررسی تاثیرات استفاده از سموم آفت‌کش در کشاورزی پرداخته است.
نقش پررنگ سموم
مصرف بیش از حد سموم و کودهای شیمیایی تاثیر منفی بر کیفیت محصولات کشاورزی ندارد و تنها ممکن است در بلندمدت سلامت مصرف‌کنندگان را تحت تاثیر قرار دهد. در صورتی که میزان مواد شیمیایی مصرفی در کشت محصولات کشاورزی بیش از حد مجاز باشد، محصولی ناسالم تولید می‌شود و احتمال دارد در بلندمدت اثرات منفی بر سلامت مصرف‌کننده داشته باشد؛ برای مثال نیترات به‌عنوان یک ماده سرطان‌زا شناخته شده و مصرف بیش از حد این ماده در محصولات کشاورزی در مدت زمان طولانی می‌تواند منجر به ایجاد سرطان در افراد شود. نکته‌ای که در کاشت محصولات کشاورزی باید موردتوجه قرار بگیرد این است که سم‌پاشی زمانی انجام شود که تا زمان برداشت محصول فاصله مناسبی وجود داشته
باشد.
این فاصله زمانی باتوجه به محصول و نوع سم متفاوت و لازم است کشاورزان و باغداران این فاصله زمانی را در نظر داشته باشند و رعایت کنند، همچنین استفاده به میزان دوز توصیه‌شده برای هر سم نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، این در حالی است که علت بازگشت برخی از محصولات کشاورزی صادراتی باقیمانده سموم و کودهای مصرفی و میزان آن است.
سموم تقلبی، آفت کشاورزی
عنایت‌الله بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورز درباره استفاده کشاورزان از انواع کودها و سموم زراعی به صمت گفت: مصرف سموم کشاورزی در تامین امنیت غذایی نقش بسیاری دارد و می‌تواند صادرات محصولات کشاورزی را تحت تاثیر قرار دهد. براساس دستورالعمل‌های موجود، همه سموم مورداستفاده باید استانداردهای وزارت جهاد کشاورزی را داشته باشند.
وی با اشاره به استفاده از سموم غیراستاندارد در برخی از مزارع و باغ‌ها اظهار کرد: کشاورزان به‌دلیل کمبود اطلاعات درباره کیفیت سم و نوع آن، از سموم غیراستاندارد برای تولید محصولات درشت‌تر استفاده می‌کنند که این مورد بیشتر در صیفی‌جات دیده می‌شود.
زمانی که کشاورز آگاهی لازم از نحوه استفاده از سموم کشاورزی را ندارد، با استفاده نادرست از این مواد به‌جای نتیجه مطلوب، زمینه از بین رفتن محصولات کشاورزی را فراهم می‌کند.
ناآگاهی و سودجویی
قائم‌مقام خانه کشاورز تاکید کرد: کشاورزان هنوز آگاهی لازم در زمینه استفاده از سموم مختلف را ندارند. متاسفانه در برخی از موارد برای از بین بردن سموم صیفی‌جات از آفت‌کش‌های غیراستاندارد استفاده می‌شود؛ از همین رو باید بر بخش صیفی و سبزی نظارت بیشتری شود. متاسفانه کارشناسان جهاد کشاورزی سموم معتبر و تضمین‌شده‌ای را برای تولید محصول بهتر به کشاورز معرفی نمی‌کنند و باید کشاورز خود با آزمون‌وخطا از بین چندین نوع سم داخلی و خارجی، یکی را انتخاب کند.
از سوی دیگر اغلب فروشگاه‌های عرضه و فروش سموم در این حوزه کارشناس نیستند و افراد حاضر در این فروشگاه‌ها تجربه و تخصص کافی برای راهنمایی کشاورزان را ندارند.
لزوم افزایش نظارت بر مصرف سم
بیابانی با اشاره به اینکه موضوع برگشت محصولات کشاورزی صادراتی در گذشته رخ داده، بیان کرد: سال گذشته بسیاری از محصولات کشاورزی صادراتی ما به‌دلیل نبود نظارت دقیق بر فرآیند تولید از بازارهای صادراتی برگشت خوردند؛ در نتیجه باید نظارت روی مصرف سم افزایش پیدا کند و از طرف دیگر نباید سم را به‌عنوان یک کالا دید. استفاده از سم‌ها برای توسعه کشاورزی مانند استفاده از تکنولوژی در این بخش از اقتصاد است.
در این فرآیند تکنولوژی «های‌تک» گران‌تر از تکنولوژی‌های معمولی است. نگاه ما در استفاده از سموم در تولید محصولات کشاورزی باید به‌گونه‌ای باشد که می‌خواهیم از تکنولوژی های‌تک، بهره ببریم؛ در نتیجه باید هزینه بیشتری پرداخت کنیم. همچنین لازم است در واردات سموم، نظارت دقیقی وجود داشته باشد و سموم مرغوب که هزینه بیشتری دارند، وارد شوند تا مشکلی در تولید محصولات ایجاد نشود. باید سمومی وارد شوند که استاندارد و دوره ماندگاری پایینی دارند؛ سمومی که در دوز کمتر استفاده می‌شوند، اما محصول را عاری از آفت می‌کنند. با آب‌وهوای خوبی که کشور ما دارد، باید یکی از صادرکنندگان خوب محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه
باشیم.
جلوگیری از قاچاق
قائم‌مقام خانه کشاورز با اشاره به گرانی سموم و کودهای شیمیایی گفت: دولت با افزایش نرخ کودهای داخلی زمینه استفاده از سموم قاچاق را فراهم کرده است. همچنین افزایش چندبرابری قیمت سموم و کودهای شیمیایی بر نحوه مبارزه و عملکرد کشاورزان تاثیر داشته است. نظارت دقیق و کنترل دولت بهترین راه جلوگیری از استفاده از سموم کشاورزی قاچاق است. باید از حرف خارج شد و وزارت جهاد کشاورزی نظارت دقیق‌تری داشته باشد.
آگاهی کشاورزان، شرط اول موفقیت در تولید
پدرام جدی، کارشناس کشاورزی درباره سموم کشاورزی مورداستفاده در کشور به صمت گفت: برای تولید یک محصول سالم و باکیفیت باید مجموعه‌ای از کودها و سموم مختلف مورداستفاده قرار گیرد، این در حالی است که به‌دلیل سنتی بودن روش کشاورزی در بسیاری از مواقع این نهاده‌ها سوءمصرف می‌شوند، اما از لحاظ استاندارد مشکلی ندارند و جزو سموم متداول در دنیا هستند. در واقع ایراداتی در نحوه مصرف سموم وجود
دارد.
وی با بیان اینکه ما تولیدکننده سموم نیستیم و اغلب واردکننده هستیم، افزود: بیشتر سموم تکنیکال مصرفی جهان در هند و چین تولید و عرضه می‌شوند و ایران نیز آن را تهیه می‌کند. بخش عمده سموم آماده مصرف نسل جدید نیز از کشورهای اروپایی همچون آلمان، انگلستان، اسپانیا و ایتالیا تامین و وارد کشور می‌شوند.
کشاورز برای تولید محصول سالم و کیفی برای کود، سم و بذر باکیفیت هزینه می‌کند، اما به‌دلیل خشکسالی‌های پی در پی تولیدکنندگان نیازمند حمایت‌های دولت هستند تا سم و کود سالم به‌دست آنها برسد؛ این در حالی است که میزان مصرف سموم کشور ۳۰ هزار تن در سال و ایران یکی از کم‌مصرف‌‌ترین کشورها در این بخش است.
توجه به زمان سم‌پاشی
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه میزان و زمان استفاده از کود و سم در کیفیت محصول بسیار تاثیرگذار است، گفت: نوع، میزان و زمان سم‌پاشی بسیار دارای اهمیت و نیازمند علم و آگاهی است، اما بسیاری از کشاورزان به این امر توجهی ندارند یا از افراد و فروشندگانی مشورت می‌گیرند که دانش لازم را در این زمینه ندارند؛ در نتیجه عدم آگاهی کشاورز از زمان استفاده از سموم و انتخاب نوع سم مناسب برای محصول باعث برگشت برخی محصولات کشاورزی از بازارهای صادراتی شده است. کشاورز باید بداند چه زمانی از این سموم استفاده کند که اثرات آن در محصول باقی
نماند.
همچنین مصرف آفت‌کش‌ها برای جلوگیری از مقاوم شدن آفت، بیماری‌ها و علف‌های هرز بسیار حیاتی و لازم است؛ از این رو لازم است ابتدا آمار دقیقی از حجم مصرفی سموم پرخطر ارائه و در گام بعدی شرایط برای ورود سموم کم‌خطر فراهم
شود.
استفاده از روش‌های نوین
جدی با انتقاد از روش استفاده از سموم بیان کرد: عموما روش استفاده از سموم مبتنی بر روش‌های نوین نیست و به‌صورت دستی انجام می‌شود. پیشنهاد من این است که باتوجه به اینکه عمده زمین‌های کشاورزی در اطراف روستاها هستند، به‌صورت روستامحور کشاورزان را تجهیز کرد و روش سم‌پاشی را به سمت سم‌پاشی نوین برد. می‌توان دهیاری‌ها را با ارائه تسهیلات و آموزش به‌عنوان متولی انجام این کار انتخاب
کرد.
وی با اشاره به بازگشت برخی از محصولات کشاورزی صادراتی گفت: علت بازگشت برخی از محصولات صادراتی کیفیت پایین نیست، بلکه استانداردهای کیفی کشورهای مختلف متفاوت است.
زمانی که محصولی مرجوع می‌شود، می‌توان متوجه شد در استفاده از کود یا آفت‌کش‌ها زیاده‌روی شده و همین مسئله سبب می‌شود این کالاها از مقاصد صادراتی عودت داده شود. اگر در تولید یک محصول نگاه صادرات‌محور داریم باید استانداردهای کشورهای هدف را در نظر بگیریم.
خرید از فروشگاه‌های معتبر
این کارشناس کشاورزی با اشاره به آگاهی نداشتن کشاورزان در زمینه استفاده از سموم اظهار کرد: مراکز رسمی فروش محصولات کشاورزی در نقاط مختلف شهرها وجود دارد. در حال حاضر تعدادی از شرکت‌های بزرگ و معتبر تولید سموم کشاورزی شماره‌ای را در اختیار کشاورزان قرار داده‌اند تا کشاورزان با استفاده از آن استعلام اصالت سموم خریداری‌شده را انجام دهند و به کشاورزان توصیه می‌شود سموم موردنیاز خود را فقط از نمایندگی‌های مجاز شرکت‌ها خریداری
کنند.
به‌طور حتم تخصص فنی فروشندگان سموم شیمیایی اهمیت بسیار بالایی دارد و حضور کارشناس فنی دارای مجوز در محل فروشگاه سم به‌صورت مداوم ضروری است.
سخن پایانی
آگاهی کشاورزان از میزان و زمان استفاده از سموم موضوعی بااهمیت است، این در حالی است که بیشتر کشاورزان ما به‌صورت تجربی یاد گرفته‌اند که از چه نوع سمی برای محصولات خود استفاده کنند؛ از همین رو ممکن است برخی از این سموم باقیمانده داشته باشند و وقتی میوه و محصولات کشاورزی به ثمر می‌رسند مصرف‌کننده ممکن است در شرایطی از آن استفاده کند که سم باقیمانده در آنها وجود
دارد.
حتی ممکن است محصولات کشاورزی سم‌پاشی شده، توسط حیوانات مصرف شود؛ یعنی دام از علوفه یا محصولات سم‌پاشی شده استفاده و انسان نیز گوشت یا شیر دام را مصرف کند؛ در نتیجه این سم، اثرات مخرب خود را بر سلامتی انسان
بگذارد.
به همین خاطر است که برخی از محصولات کشاورزی صادراتی به کشور برگردانده
شدند.
نکته ناراحت‌کننده این است که ما همان محصولاتی را مصرف می‌کنیم که کشورهای خارجی اجازه نمی‌دهند به مصرف شهروندان‌شان برسد. آیا واقعا جایگزینی برای این سموم خطرناک وجود ندارد؟