دکتر عیسی کلانتری، وزیر کشاورزی در سال‌های پایانی صدراعظمی مهندس میرحسین موسوی بود و کشاورزی دو دولت اول و دوم علی اکبر هاشمی رفسنجانی از او بهره‌ها برد. مهم‌تر اینکه سه سال از دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی هم سرنوشت کشاورزی ایران به وی سپرده شد.
کلانتری گرچه از موافقان دو ادغام وزارتخانه کشاورزی و جهاد کشاورزی بود؛ اما وزیر جهاد کشاورزی نشد و به‌جای آن دبیر کلی خانه کشاورز را پذیرفت که همچنان ادامه داد.
خانه کشاورز بزرگ‌ترین تشکل صنفی، سیاسی کشاورزی ایران است که در برخی مراسم، هزاران بهره‌بردار کشاورزی را گردهم می‌آورد و رئیس جمهور وقت افتخار می‌کرد تا سخنران اول آن باشد. تشکلی که به هر دلیلی اینک دوران انفعال را می‌گذراند و البته شاهد دوران انفعال کشاورزی کشور هم هست، بگذریم!
کشاورزی کشور در انتظار کمترین دخالت دولت
کشاورزی در طول تاریخ در ایجاد مدنیت و تشکیل تمدن‌ها نقش مهمی داشته و بی‌توجهی به آن در مقاطعی از تاریخ زمینه‌ساز اضمحلال تمدن‌ها شده است. یکی از دلایلی که سبب اهمیت بخش کشاورزی در پیشرفت کشورها شده، اهمیت وجودی این بخش در تأمین امنیت غذایی و فراهم کردن مواد اولیه بخشی از صنعت مواد غذایی مورد نیاز کشور است. در تحقیقاتی که صورت گرفته در بیشتر کشورها وابستگی بین بخش کشاورزی با دیگر بخش‌ها وجود دارد که این وابستگی یا به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم بوده است؛ می‌توان از این موضوع این نتیجه را گرفت که اهمیت بخش کشاورزی بسیار زیاد است.
در پژوهش‌های صورت گرفته در ایران نیز حوزه‌هایی را که در این بخش تأثیر گذار بوده، می‌توان میزان اعتبارات اعطایی به بخش کشاورزی، سرمایه‌گذاری دولت در این بخش، نیروی کار و گسترش تکنولوژی عنوان کرد که رشد نیروی کار و اعتبارات بیشترین سهم تأثیرگذاری را در رونق کشاورزی داشته‌اند.
با توجه به مسائل عنوان شده، کشاورزی یکی از با اهمیت‌ترین بخش تولیدی کشور است که با دادن تسهیلات مناسب مخصوص این بخش و سرمایه‌گذاری بر روی نیروی کار می‌توان اقتصادی پایدار برای رشد اقتصادی انتظار داشت که یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه یافتگی است. در این راستا و برای دست‌یابی به این هدف به بررسی تجربیات ۵۰ سال گذشته برخی از اساتید و صاحب نظران این حوزه پرداختیم.
بخش اول مصاحبه با دکتر عیسی کلانتری با هدف آشنایی با تجارب و نظرات وی در رابطه با رویدادها و مشکلات و راهکارهای بخش کشاورزی در دوران پس از وقوع انقلاب اسلامی و در زمان وزارت وی در این وزارتخانه اختصاص یافت.
وی بر این باور بود که برای دست‌یابی به توسعه در بخش کشاورزی باید سیاست‌های تحمیلی را رها کرده و عرصه تولید برای کشاورزان را هموار کرد. وی کمبود سرمایه در بخش، کمبود آب، وابستگی شدید کشاورزی به یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم دولتی و ضعف تحقیقات و ترویج در کشاورزی را از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این بخش می‌دانست و شرط رهایی از آن را استفاده گسترده از دانش و تکنولوژی و آزادسازی کشاورزی از سیاست‌های تحمیلی عنوان کرد.
در ادامه این گزارش تصمیم داریم تا ادامه تجربیات عیسی کلانتری را با هدف همگرایی و ایجاد یک ساختار متناسب و موفق در صنعت کشاورزی انعکاس دهیم، به امید اینکه ماحصل آن پشتوانه حرکت و اجماع و هم صدایی فعالان این بخش باشد.
اگر بخواهید، یک شعار، جمله یا عبارت کوتاه برای گفتمان سازی بیان کنید که مشکل فعلی بخش کشاورزی یا حرکت آینده به سوی وضعیت مناسب بخش باشد، چه می‌‌گویید؟
دکتر کلانتری: دولت کمتر دخالت و بیشتر حمایت‌های پایدار کند.
تحول در بخش کشاورزی نیازمند چه مؤلفه‌هایی است؟
-تأمین سرمایه مناسب برای افزایش بهره‌وری آب و فقط آب پایدار.
-خارج کردن وضعیت شکننده کشاورزی از سیاست‌های غیرعلمی و تحمیلی حاکمیت.
-رقابتی کردن کشاورزی با خارج کردن تولیدکنندگان نا وارد و غیر بهره‌ور.
-حذف قوانین و مقررات زائد، غیرضروری و بازدارنده که عمدتا در سیاست‌های وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و صمت وجود دارد.
-آزادسازی کشاورزی از سیاست‌های تحمیلی
رقابتی و اقتصادی کردن کشاورزی چگونه امکان‌پذیر است؟
-جواب این سؤال در پاسخ سؤالات قبلی آمده است.
کشاورزی بیشتر کمیت‌گرا و اگر نگوییم کیفیت گریز، می‌توان گفت کمتر به کیفیت محصولات توجه داشته است؛ با توجه به اینکه تمایز و وجه غالب امنیت غذایی، سلامت غذاست و منشأ و گهواره تهیه غذای سالم و کیفی بخش کشاورزی است. تحقق این مهم نیازمند چه نگاه و ساختاری است؟
اگر کاری بکنیم که کشاورزی رقابتی به وجود آید (عمل به پاسخ سؤالات قبل) جواب حاصل خواهد شد.
اگر جنابعالی مختار بودید که در بخش کشاورزی یک وظیفه را انجام دهید، چه موضوعی را انتخاب می‌کردید (تأمین نهاده ها، ترویج کشاورزی، تحقیقات، ارتقاء مدیریت دانش و فناوری، تأمین سرمایه، ایجاد تشکل های کار آمد، ساماندهی بازار، خودکفایی محصولات اساسی، بهره‌وری عوامل تولید به ویژه آب و …)؟
حذف دخالت دولت و رقابتی کردن تولید.
تقویت توسعه فراگیر روستایی از مؤلفه های اساسی تحول در بخش کشاورزی محسوب می شود، برای رفع این نقیصه و ترسیم جایگاه تشکیلاتی برای رسیدن به این مهم چه پیشنهادی دارید؟
توسعه روستایی را خیلی نباید به کشاورزی ارتباط داد. اگر کشاورزی سالم و رقابتی داشته باشیم و خدمات عمومی دولت ها در سطح روستاها نیز اجرایی شود، روستا توسعه و وضعیت آن بهبود پیدا خواهد کرد. نباید توسعه روستا را صرفا به کشاورزی وصل کرد و با ایجاد اشتغال متوازن در مناطق می توان روستاهای فعال و پایدار به وجود آورد. ممکن است تعدادشان کمتر شود ولی قطعا وضعیت‌شان بهبود پیدا خواهد کرد.
مهاجرت‌های بی‌رویه و گسترش حاشیه‌نشینی که ناشی از کمبود درآمد در مناطق محروم و روستایی است، از موضوعات مهم و بحرانی کشور است؛ نقش بخش کشاورزی در کاهش و کنترل این بحران را چگونه ارزیابی می کنید؟
عمل کردن به پاسخ‌های سؤالات قبل.
وزارت جهاد کشاورزی قبل از انقلاب چهار وزارتخانه و بعد از انقلاب دو وزارتخانه بوده است آیا ادغام این وزارتخانه‌ها به صلاح بخش بوده یا خیر؟ لطفاً نظرتان را بیان فرمایید؟
قطعا یکی از دستاوردهای بسیار مهم دولت اصلاحات ادغام وزارتخانه ها بود.
دانشگاه‌های کشور بیشتر تئوری محور و کم تر حلال مسائل و مشکلات مبتلابه کشور می باشند، جدا از افزایش بی رویه مراکز دانشگاهی و آموزشی مرتبط با حرفه کشاورزی در کشور، فارغ‌التحصیلان نیز توان عملی اندکی دارند و نقش عینی در تحول و حرکت از کشاورزی سنتی به کشاورزی علمی ایفا نمی‌کنند. در دوران مسئولیت‌تان چه تمهیداتی برای رفع این مشکل اندیشیدید و چه پیشنهادی برای اصلاح وضع موجود دارید؟
برنامه‌ریزان توسعه آموزش های دانشگاهی عملا ارتباطی با وزارتخانه نداشتند و این وزارتخانه بود که می خواست مانع از توسعه بیش تر مراکز آموزش کشاورزی باشد. توانستیم جلوی توسعه فراگیر آموزشکده‌های کشاورزی را بگیریم و با تلاش گسترده موجب حذف دو مرحله‌ای لیسانس کشاورزی را شدیم؛ ولی در نهایت با توجه به سیاسی بودن همه چیز در کشور، هر شهری برای خودش دانشکده کشاورزی تأسیس کرد و به‌جای حداکثر بیست دانشکده در کشور، امروز بیش از صد و بیست دانشکده کشاورزی داریم.
اگر بخواهید کشوری را به عنوان الگو برای توسعه کشاورزی مثال بزنید، چه کشوری را پیشنهاد می کنید؟
به نظرم کشور ترکیه می تواند الگوی بسیار مناسبی از ابعاد مختلف برای ایران باشد.
در زمان مسئولیت جنابعالی چه بخش‌هایی مورد توجه بیشتر و چه بخش‌هایی با توجه کمتر مواجه بودند؟ آیا دلیل خاصی برای اعمال این دیدگاه داشتید؟
با توجه به همبستگی بخش‌‌های مختلف و حرکت متوازن، بخش ترجیح خاصی نداشتم ولی بخش باغبانی به دلیل مظلومیت تاریخی اش و جدیدالتأسیس بودن و همچنین بخش های زیربنایی آب و خاک و بهبود وضعیت تحقیقات و ترویج و تأمین به موقع نهاده های تولیدی از اولویت ها بود.
اخبار سبز کشاورزی/