کارنامه کشاورزی ؛ رونق در تولید، آشفتگی در بازار

مهندس محمدرضا جمشیدی

سال 1400 در حالی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود که فضای بخش کشاورزی به‌واسطه حواشی تنظیم بازار ملتهب‌تر از آنی است که تصور می‌شد.
گران خریدن میوه طرح ذخیره‌سازی شب عید در طول دو ماه گذشته به قدری چالش‌برانگیز شد که پس از سردادن فریاد وامصیبتا توسط رسانه‌های تخصصی که در این مقطع بسیار به‌هنگام نقش‌آفرینی کرده و به ایفای نقش پرداختند، رسانه ملی هم وارد گود شد و در نهایت سازمان بازرسی هم وارد عمل شد و پس از بررسی‌های صورت گرفته رییس این سازمان به صراحت اعلام کرد که سهل‌انگاری‌ها و بی‌توجهی‌ها در این موضوع کاملاً مشهود است و در این خصوص که عمد یا تبانی در این قضیه وجود داشته، یا خیر باید ضابطین ورود کنند و نیاز به بررسی قضایی بیشتری وجود دارد.

اما اصل‌ ماجرا چه بود؟
در راستای سیاست‌های حمایتی دولت و اجرای برنامه خرید تضمینی محصولات کشاورزی و جلوگیری از ضرر و زیان تولیدکنندگان محصولات کشاورزی و به استناد بند 4 تصویب‌نامه شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات کشاورزی مورخ 26 آبان 1400 درخصوص دستورالعمل نحوه اجرای طرح خرید، ذخیره‌سازی و توزیع میوه شب عید در راستای تنظیم بازار میوه در ایام پایانی سال 1400 و نوروز 1401، وزارت جهادکشاورزی به عنوان مسؤول اجرای این سیاست انتخاب شد و براساس دستورالعمل ابلاغی، کمیته‌ای پیش‌بینی شد که این کمیته از نمایندگان سازمان مرکزی تعاون روستایی (دبیر)، معاون توسعه و بازرگانی و معاونت امور باغبانی وزارت جهادکشاورزی و نمایندگان وزارت کشور، سازمان بازرسی کل کشور، سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و اتحادیه مرکزی تعاون روستایی و کشاورزی ایران تشکیل می‌شود.
اگرچه گزارشی از جلسات این کمیته منتشر نشده، اما صحبت‌های مشاور عالی رییس سازمان تعاون روستایی با رسانه‌ ملی قیمت‌های مصوب خریداری شده را تایید می‌کند.
دقیقا اعلام همین قیمت‌ها چالش‌برانگیز شد، چرا که قیمت‌های بازار با آنچه اعلام شده بود متفاوت بود و همین مسأله موضوع ذخیره‌سازی میوه شب عید را به کانون توجه رسانه‌ها تبدیل کرد.
مباحثی نظیر این‌که قیمت و مکانیسم کنترلی و پیمانکاران و یا مباشرین خرید چگونه به این قیمت‌ها رسیده‌اند و… از جمله مواردی است که در بررسی این مسأله حایز اهمیت است.
فارغ از این مبحث، در سال 1400 با تغییر دولت شاهد آغاز دوران وزارت سید جواد ساداتی‌نژاد بودیم، وزیری که از همان ابتدا و برای اداره بخش کشاورزی برنامه‌ای را با عنوان برنامه تحول کشاورزی ایران بارویکرد جهادی ارایه داد و در نظر دارد تا با به‌کارگیری رویکردی تحول گرا، جهادی و عملیاتی‌سازی سازوکارهای ارتقای بهره‌وری زمینه‌های افزایش ضریب نفوذ دانش و فناوری و تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی را فراهم آورد.
تکمیل زنجیره ارزش بخش کشاورزی، ترسیم نقشه راه اقتصاد کشاورزی، خودکفایی در محصولات اساسی، توانمندسازی روستاییان و عشایر، افزایش بهره‌وری، تقویت تشکل‌های کشاورزی، بهره‌برداری صیانتی از منابع طبیعی، تسهیل فرآیند صدور مجوزها و حمایت از طرح‌های آبخیزداری از جمله راهکارهایی است که در برنامه او گنجانده شده است.

مدیریت واحد تولید و تجارت (اجرای قانون تمرکز)، یکپارچه‌سازی مدیریت آب و خاک کشاورزی، افزایش بهره‌وری با نفوذ دانش و فناوری، یکپارچه‌سازی مدیریت کانون‌های روستایی و عشایری و به‌کارگیری روش‌های نوین تأمین مالی و سرمایه‌گذاری، مقابله با فساد و کاهش بوروکراسی بخش کشاورزی و یکپارچه‌سازی داده‌ها و اطلاعات کشاورزی نیز از جمله راهکارهایی بود که در همان آغاز دوران وزارت، وزیر جهادکشاورزی دولت سیزدهم ارایه داد.
ساداتی‌نژاد همان‌طور که در همان مقطع هم اعلام کردیم، برنامه‌های بسیار خوبی را برای مدیریت بخش کشاورزی تدوین کرده است، اما آیا او تیم و ابزار اجرایی کردن برنامه‌های خود را در اختیار دارد؟
عزل و نصب‌های او چگونه بوده است؟ چرا که بسیاری از تحلیلگران بخش کشاورزی اعتقاد دارند عزل و نصب‌های ساداتی‌نژاد سنخیتی با برنامه مدرنی که او در دست دارد تاکنون نداشته است.
نکته مهمی که در اداره بخش کشاورزی نباید از نظر دور داشت این‌که امروز اقتصاد کشاورزی به‌طور کلی آسیب‌پذیرتر از گذشته شده است و ساداتی‌نژاد باید برای سال 1401 چاره‌ای اساسی برای اقتصاد کشاورزی و بازار محصولات کشاورزی بیاندیشد.
امروز فضای حاکم نشان داد که بازارگاه و بازرگام نسخه شفابخشی برای ساماندهی بازار محصولات کشاورزی نبوده است و اکثر خریدهای حمایتی که دولت در طول سه سال گذشته انجام داده، اعم از خرما، زعفران و اخیراً ذخیره‌سازی میوه شب عید به فرجام مطلوبی نرسیده است و عموماً تولیدکننده و مصرف‌کننده بازنده اصلی فضای ایجاد شده هستند.
در واقع خرید حمایتی، تنها یک درصد از مجموع کل تولید سیب و پرتقال را شامل شده، اما
همین خرید یک درصد و دخالت دولت باعث شوک در بازار می‌شود و افزایش شدید قیمت‌ها را به‌دنبال دارد، یعنی باید در نظر داشت که تأثیر گران خریدن میوه شب عید فقط به‌همین یک درصد ختم نمی‌شود و متأسفانه بازهم به کام دلالان می‌شود.
فارغ از تمام هیاهوهای خبری، آنچه از کارنامه بخش کشاورزی در سال 1400 قابل رویت است، رونق نسبی در تولید و نابسامانی گسترده در بازار است.
وضعیتی که اگرچه به‌خصوص در مورد نابسامانی بازار سبقه طولانی در بخش کشاورزی دارد، اما به نظر می‌رسد حلقه دلال این روزها به جولان کامل در بازار می‌پردازد. گرانی 80 درصدی برنج و شکر، 45 درصدی گوشت مرغ، 42 درصدی گوشت گوساله و 21 درصدی گوشت گوسفند در سال‌جاری نشان داد که تا چه میزان «بازار» پاشنه آشیل بخش کشاورزی است و تا چه حد باید دولتمردان و به‌خصوص متولیان بخش کشاورزی برای ساماندهی بازار محصولات کشاورزی در سال 1401 ساز وبرگ دیگری اتخاذ کنند.
تنظیم بازار و به‌هم ریختگی و نابسامانی آن در سال 1400 نشان داد با نسخه ایجاد سامانه «بازرگام» که هنوز زیرساخت‌های آن برای تحویل به‌موقع سفارشات کامل نشده، نمی‌توان به درمان لجام گسیختگی بازار محصولات کشاورزی پرداخت، کما این‌که موضوع اخیر ذخیره‌سازی میوه شب عید نشان داد، برای ساماندهی بازار محصولات کشاورزی باید از روش‌های مسکن‌گونه و مقطعی فاصله گرفت و دوایی برای درد اقتصاد کشاورزی یافت.