نویسنده: دکتر حسین شیرزاد، دکترای توسعه کشاورزی
بازار ماشین آلات و دنباله بندهای کشاورزی بسیار متنوع است. معاملات مکانیزاسیون کشاورزی در جهان، در سال 2013، مبلغ 137 میلیارد دلار بود که در سال 2015 و 2016 به دلیل رکود در این بخش، کم تر شد. رکود دریچه ای بود تا با بهره برداری از ابزار لیزینگ و فعال نمودن بازار بدهی به این صنعت جان تازه ای بخشیده شود. بطوریکه تا سال 2020 بارشدی قابل توجه به 169 میلیارد دلار رسید. مکانیزه کردن فرایند تولید کشاورزی، طی ده سال گذشته به مدد ابزارهای مالی متنوع و انواع لیزینگ به سرعت پیش رفته است. این پیشرفت در سال 2005 برابر با 34% بود که در سال 2014 به 61% رسید و امروزه به 77% رسیده است. تولید کنندگان تراکتور امیدوارندکه نیمی از تراکتورهای تولیدی خود را از این طریق به کشورهای در حال توسعه بفروشند. به این طریق آسیا 40% بازار جهانی تراکتور را خواهد داشت. تنها چند هولدینگ معظم؛ بخش بزرگی از بازار بین المللی امروز را بین خود تقسیم کرده اند. شرکت آمریکایی دییر(DEER) در مقام سردمدار است. شرکت هلندی (CNH) متعلق به ایمپریوم، با داشتن 12 برند معروف، که مهمترین آنها عبارت اند از: نیوهلند؛ استپر؛ ماگیروس و ادوکو در مقام دوم و هولدینگ آمریکایی (AGCO) در مقام سوم قرار دارد که با چند هولدینگ دیگر مجموعا 51% بازار جهانی را در اختیار دارند
نهادمندسازی بازار لیزینگ مکانیزاسیون کشاورزی در ایران؛ از طریق تاسیس “شرکت لیزینگ ماشین الات کشاورزی ایران” به عنوان یک ضرورت تاریخی، گام موثری در توسعه آتی مکانیزاسیون کشاورزی کشور خواهد بود. در این خصوص ، میتوانیم به کمک قانون تنظيم بازار غيرمتشکل پولي مصوب 22/10/1383 و با ایجاد بسترهای حقوقی و قانونی لازم، و تصمیم گیران مربوطه و نیز ضمانت های اجرایی کافی برای ایفای تعهدات؛ تامین مالی از طریق منابع داخلی، آورده سهامداران حقیقی و حقوقی، تخصیص بودجه های دولتی در قالب وجوه اداره شده ( عاملیت وجوه اداره شده)و اعتبارات ویژه از محل صندوق ذخیره ارزی برای افزایش ضریب مکانیزاسیون کشاورزی؛ می توان گام های محکمی برای توسعه “بازار سرمایه‌گذاری اموال‌محور” از طریق نهاد مالی” شرکت لیزینگ ماشین الات کشاورزی ایران” برداشت.
بر اساس آموزه های(IFC)، انجمن های جهانی لیزینگ،ليزيوروپ، سالنامه آماری لیزینگ، گروه وایت کلارک، ( ELFA)؛ لیزینگ مالي و عملياتي؛ رویکرد اجاره داری و اجاره دهی داشته و بدون جذب سپرده به تامین مالی و ارائه خدمات اعتباری در کنار تنوع بخشی به ابزارهای مدرن تامین مالی با تکیه بر بازار بدهی و ابزارهای بازار سرمایه و جداسازی فعالیتهای بانکی از فعالیتهای دیگر به تامین مالی تجهیزات و دارایی‌ها،می پردازد. تراکتورسازی آلمانی دویتس فار، فندت(Fendt) ، مسی فرگوسن ( شرکت AGCO )،شرکت تراکتورسازی کیس آی اچ و جان دیر (JOHN DEERE) و نیو هالند( NEW HOLLAND)قریب به 40 سال است که با استفاده از ابزار لیزینگ ضریب نفوذ و سهم بازاری خویش را در آفریقا، خاورمیانه، استرالیا و اخیرا اوراسیا به شدت توسعه داده اند.
شکل‌گیری این بازار متاثر از شرایط اقتصاد کلان کشور و سندرم تامین مالی ناکافی بهره برداران کشاورزی توسط بانک‌ها،کاهش قدرت خرید کالاهای سرمایه‌ای مثل ادوات مکانیزه بهزراعی، افزایش تقاضا برای تولید ادوات نیمه سنگین و دنباله بندها و چالش های عدیده واردات کمباین ها، میل شرکتهای داخلی برای فروش اقساطی( پرداخت یک قسطی، پرداخت با اقساط ادواری،یا ترکیبی از دو روش ) نوآوری و توجه به تامین مالی بخصوص تامین مالی خارج از ترازنامه به عنوان موتور محرک فروش آنلاین، همچنین، لزوم ورود بانک‌های خصوصی و اصولا بخش خصوصی به عرصه فعالیتهای لیزینگ در کشاورزی نشآت میگیرد.
در واقع، قرارداد اجاره مالی(Lease Contract)؛ توافقی قراردادی است که به یک طرف (مستاجر) اجازه می دهد از دارایی تحت مالکیت شرکت لیزینگ یا موجر(Lessor) در ازای پرداخت اقساط ادواری معین استفاده کند.کلیت پرداختهای ادواری ناظر بر بهای تمام شده خرید دارایی که موجرمتحمل شده بعلاوه سود مالی و سود ناویژه را پوشش میدهد.
تاسیس این شخصیت حقوقی بواسطه عقود رایج فروش اقساطی ، اجاره به شرط تملیک و خرید دِین میتواند به برنامه ریزی فروش لیزینگی برای پاسخگویی به نیاز ها و کمبود های واقعی بهره برداران کشاورزی بویژه در گروه مکانیزاسیون با قیمت بالا تراکتور در اولویت اول و پس از آن کمباین و فناوری های با قیمت متوسط مثل دستگاههای بسته بندی علوفه، بذرپاش و چاپر حتی فناوری های با قیمت پایین مانند گاوآهن, دیسک و زیرشکن کمک شایانی نموده و با “لیز کردن” انواع نوآوری های ماشین های کشاورزی مورد تقاضا (اعم از نو یا دست دوم)، میتوان با تفکیک مالکیت از حق استفاده از دارایی، امکان عقد قراردادهای برد-برد ( 3 تا 5 ساله)جهت واگذاری منافع دارایی در قبال دریافت وجه (اقساط اجاره) را فراهم کرد و بر جذابیتهایی مثل قیمت پایین ترمحصولات لیزینگ، سرعت ارائه خدمات، دوره اجاره مطلوب کشاورزان، نرخ بهره قابل تحمل، وثیقه های انفرادی، اولویت فناوری تولید داخل و بازپرداخت سالانه اقساط،تمرکز یافت.
مشارکت یارانه ای دولت بواسطه پیشبرد ابزارهای مدرن در نظام واسطه‌گری مالی در ارتباط با مابه التفاوت نرخ بهره مورد تقاضای شرکت های لیزینگ و بهره برداران کشاورزی می تواند به فرآیند شکل گیری این صنعت در بخش کشاورزی و در نهایت تحریک تقاضای موثر کشاورزان برای این فناوری ها به منظور نوسازی ناوگان مکانیزاسیون، صنعت حمل و نقل کشاورزی اعم از کامیونت یخچال دار، شرکت هواپیمایی تخصصی (کارگو) و خدمات کشتیرانی ویژه کشاورزی کمک نماید. حتی در طول حیات تکاملی خویش این شرکت قادر است تا تمرکز خود را از لیزینگ محض و خرید و فروش اقساطی به سرمایه‌گذاری در مجموعه‌ای گسترده‌تر از ابزارهای سرمایه‌گذاری در بحش کشاورزی معطوف سازد.
در مقام مقایسه با تخفیفات در قیمت فروش کارخانجات تراکتورسازی، ليزينگ مناسب ترين ابزار براي ايجاد مشوق هاي مالي جهت خريد ماشین الات کشاورزی و تبدیل تقاضای بالقوه به بالفعل به شمار می رود. مهمترین مزیتِ خرید خودرو به روش لیزینگ برای زارعان متوسط و خرده پا آن است که این روش، عملا اقتصادی‌تر از روشِ خرید نقدی یا با استفاده از اقساط بانکی است.برای شرکت های لیزینگ این امکان وجود دارد که در قالب اعتبارات اسنادی مدت دار از فروشندگان این تجهیزات با نرخ های سود مناسب اعتبار بگیرند و لیزینگ تجهیزات کشاورزی را توسعه دهند. گستره فعالیت لیزینگ، معطوف به همه گروه های هدف تولیدی در کشاورزی ایران؛ اعم از خانوار زراعی بهره بردار، شرکتهای تعاونی تولید، سهامی زراعی ها، کشت و صنعت های خصوصی و حتی بنگاه های اقتصادی نهادهای حاکمیتی مانند شرکتهای کشاورزی بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره)، هولدینگهای کشاورزی بنیاد شهید و کمیته امداد امام را در بر میگیرد. تامین مالی شرکتهای لیزینگ را می توان در قالب قراردادهای عاملیت با تولیدکنندگان داخلی یا گشایش اعتبار اسنادی مدت دار برای فروشندگان خارجی انجام داد. بر این اساس؛ حجم بازار لیزینگ مکانیزاسیون کشاورزی در ایران، بازاری جذاب، قابل توجه و گسترده است. در عمده کشورهای اروپایی، شرکت های لیزینگ به عنوان کانال های توزیع ماشین آلات کشاورزی و خدمات مالی می توانند در قالب قراردادهای عاملیت به تحقق برنامه بانک ها در اعطای تسهیلات به مکانیزاسیون زراعی و نشر نوآورهای مدرن اینترنت اشیا و توسعه پهبادها و سنسورهای چندمنظوره کمک کنند. حتی در مورد کمباین های پیشرفته امکان لیزینگ سندیکایی با بانک ها و شرکت های لیزینگ خارجی هم وجود دارد. از سوی دیگر در فراگردليزينگ به دليل عدم تزريق مستقيم وجوه به بازار از ورود مستقيم منابعي كه به صورت تسهيلات واگذار مي شود،و تاثیرات تورمی دارد؛ خبری نیست.لیزینگ ماهیتا داراي خاصيت ضد تورمي است. ليزينگ ، از يك سو به چرخه توليد و افزايش حجم تولید ادوات و ماشین الات کشاورزی كمك كرده و در نتيجه، سطح توليد داخلي را به سمت خوداتکایی ملی بالا مي برد و از سوي ديگر، از طريق واگذاري تسهيلات براي خريد دنباله بندها و ادوات ساخت داخل و ايجاد اشتغال و افزايش عرضه ماشن آلات مورد نياز جامعه کشاورزی،به عنوان يك اهرم ضدتورمي عمل مي كند.نتایج تحقیقات متعددی در کره جنوبی، آمریکا، استرالیا و فرانسه نشان داده که هزینه های جانبی شرکتهای لیزینگ ماشین آلات دامی – زراعی شامل نرخ کارمزد، حق الزحمه کارشناسی، هزینه بیمه اعتباری و هزینه وثایق؛ تاثیرات به سزایی بر میزان حجم تقاضای موثر در جامعه کشاورزان دارد. البته مدت اجاره با مبلغ اقساط رابطه معکوس دارد و باعث افزایش تقاضا برای لیزینگ خواهد شد. سرعت در ارائه خدمات که ناشی از ارتباط نزدیک تر با کشاورزان و بوروکراسی کمتر شرکت های لیزینگ است، یکی از عوامل موثر برتحریک تقاضا برای لیزینگ کشاورزی در جامعه روستایی خواهد بود. بی تردید، اگر در کنار شرکتهای صنعتی تولید ماشین آلات و ادوات مکانیزاسیون کشاورزی در ایران یک لیزینگ تخصصی کشاورزی قرار گیرد. میتواند با کنشگری در بازار؛ محصولات این شرکتها را با روانی بیشتری به فروش برساند، و با مبلغی بسیار ناچیزتر از آنچه اکنون هزینه میشود، فعالیتهای این شرکت ها در اکوسیستم کسب و کار مکانیزاسیون کشاورزی پایدار شده و در چاله کاهش نقدینگی و افت تولید فرو نخواهد رفت.