جدی شدن تنش آبی، دولتمردان را به این سو سوق داد که در مسیر مدیریت مصرف آب گام بردارند و در پس این تصمیم، برنامه ریزی ها در کارگروه های مختلف انجام شد تا بتوان بخشی از میزان مصرف را مدیریت کرد.
از آنجایی که بیشترین میزان مصرف آب در صنعت کشاورزی است تصمیم گرفته شد کشت برخی محصولات آب بر مانند شالی در مناطقی از گلستان ممنوع شود. برای این ممنوعیت شیوه های مختلف از جمله پلمب چاه های غیر مجاز، نصب کنترل در چاه های مجاز و ممنوعیت کشت شالی در هزار متری چاه های آب شرب را بکار گرفتند و با کمک دستگاه های قهریه درصدد تحقق این تصمیمات برآمدند.
اما متاسفانه با همه این اتفاقات هر ساله میزان کشت شالی در گلستان افزایش داشته و برنامه های دولت و تصمیمات سلبی و قهری در این خصوص تاکنون به نتیجه نرسیده است.
خبرنگار ما برای بررسی میزان آبیاری شالی و همچنین عدم تمایل کشاورزان به کشت جایگزین گفتگویی با «علیقلی ایمانی» دبیر خانه کشاورز گلستان داشته است.
* میزان آب بری شالی نسبت به دیگر محصولات چگونه است؟
شالی یک محصول آب دوست است و میزان خالص آب مصرفی در آن بر اساس سند ملی آب؛ شش هزار متر مکعب در هکتار بوده اما به دلیل انتقال آب از منبع تا زمین کشاورزی و مسیر انتقال، میزان آب مصرفی در کشت شالی افزایش می یابد و در شرایط مختلف متفاوت است.
در برخی مناطق، شالی به صورت سنتی کشت می شود که آب ورود و خروج دارد و عوامل متعددی برای کم یا زیاد کردن مصرف نقش دارند.
طبق تحقیقات انجام شده در استان فارس که یک منطقه گرم به حساب می آید مشخص شد کمترین میزان استفاده آب در کشت شالی در هر هکتار ۱۰ هزار متر مکعب و بیشترین میزان مصرف ۱۴ هزار متر مکعب در هر هکتار است.
با روشی که در حال حاضر کشاورزان برای آبیاری شالی انجام می دهند، به عنوان یک تولید کننده فکر می کنم که شالی کمتر از سویا و ذرت آب مصرف می کند اما چون این محصول ذاتا آب دوست است همه فکر می کنند که میزان مصرف آب در شالی زیاد است
در استان گلستان و مازندران این عدد پایین تر بوده. تحقیقاتی در این مناطق انجام نشده که نشان دهد برنج چقدر آب مصرف می کند، ضمن اینکه میزان رطوبت و تبخیر آب و بارندگی هایی که در استان های شمالی وجود دارد بر میزان مصرف آب تاثیرگذار است.
با روشی که در حال حاضر کشاورزان برای آبیاری شالی انجام می دهند، به عنوان یک تولید کننده فکر می کنم که شالی کمتر از سویا و ذرت آب مصرف می کند اما چون این محصول ذاتا آب دوست است همه فکر می کنند که میزان مصرف آب در شالی زیاد است.
* میزان مصرف آب در دیگر محصولات کشاورزی چه میزان است؟
میزان مصرف در محصولات کشاورزی متغیر است. ذرت تا رسیدن به مرحله برداشت به ۹۰ تا ۱۰۰ روز زمان نیاز دارد و در هر بار آبیاری هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۵۰۰ متر مکعب آب استفاده شده که تا پایان کشت ۱۰ بار آبدهی انجام و ۱۵ هزار متر مکعب آب مصرف می شود.
باید برای میزان آب بر بودن شالی کار تحقیقاتی انجام شود. در روش های جدیدی که برای کشت شالی استفاده می شود، پاگل در کف زمین مانند یک حوزه عمل کرده و آب را در خود نگه می دارد و بدین ترتیب شالی هر ۱۰ الی ۱۵ روز نیاز به آبدهی دارد.
با این کار جلوی نفوذ عمقی آب گرفته می شود و از طرفی انتقال آب نیز در کانال های سنتی انجام نمی شود، ضمن اینکه آب از منبع تا سر زمین به وسیله لوله انتقال پیدا می کند که این روش میزان هدر رفت آب را بسیار کاهش می دهد.
اگر واقعا به دنبال کاهش مصرف آب در محصولات کشاورزی هستیم باید آموزش های لازم به کشاورز داده شود تا دیگر شالی را با روش های سنتی کشت نکند.
در حال حاضر کشاورزان در بیشتر مناطق، شالی را به صورت تناوبی آبیاری می کنند یعنی زمانی که مزرعه را آماده کرده اند، آب را در پرت ها پر می کنند و بعد از نشست آب پس از یک هفته تا ۱۰ روز، دوباره آبیاری انجام می شود و ۱۵ تا ۲۰ روز مانده به برداشت محصول آبیاری شالی قطع می شود یعنی در طول ۹۰ روز عمر این گیاه، ۷۰ روز آبیاری به این شیوه انجام می شود.
به نظر بنده در خصوص میزان آبری شالی نسبت به دیگر محصولات باید کار کارشناسی علمی انجام شود.
* چرا در معرفی کشت جایگزین موفق نبوده ایم ؟
کشاورزان را ترغیب به کشت محصولاتی مانند ذرت می کنیم اما اگر تحقیق شود میزان آب بری این محصول بسیار زیاد است و از طرفی علی رغم هزینه ها بالای تولید، درآمدی نیز ندارد که با تمام این اوصاف متاسفانه تاکنون به کشاورزان کشت جایگزین مناسب معرفی نشده است.
اگر در حوزه راه سازی جاده ای بسته شود برای آن جاده جایگزین تعریف می شود اما برای اینکه کشاورز شالی کشت نکند تاکنون جایگزین معرفی نشده است
کشاورز از ناچاری شالی کشت می کند. یک زارع می داند با کشت محصولات آب بر، علاوه بر مصرف میزان آب زیاد، زمین وی نیز دچار فرسایش خاک خواهد داشت و به این موارد استرس کشت این محصول را نیز باید اضافه کرد اما چاره ای نیست زیرا معیشت یک کشاورز باید تامین شود تا بتواند زندگی کند.
اگر در حوزه راه سازی جاده ای بسته شود برای آن جاده جایگزین تعریف می شود اما برای اینکه کشاورز شالی کشت نکند تاکنون جایگزین معرفی نشده است.
* به نظر شما چه محصولی می تواند جایگزین کشت شالی شود؟
شاید بتوان کنجد و دانه های روغنی را جایگزین کرد و با معرفی ارقام مختلف و قیمت گذاری مناسب کشاورز را به کشت این محصولات ترغیب کرد. اگر درآمد کنجد نزدیک به شالی شود در کنار کار فرهنگی و اقدام عملی می توانیم یک جایگزین مناسب برای کشاورزان معرفی کنیم اما با عوامل سلبی، جریمه و تهدید نمی توان از کشت شالی جلوگیری کرد.
ماده خشکی که از میزان مصرف آب در شالی بدست می‌آوریم بیشتر از ماده خشکی است که از سایر محصولات بدست می آید همه اینها نکات فنی و علمی است که محققان باید به صورت علمی و میدانی بر روی آن کار کنند زیرا تحقیقات کتابچه ای و کلاس دانشگاهی نمی تواند پیشبردی در اهداف کشاورزی داشته باشد.
* سیاست دولت در خصوص واردات شالی چیست؟
در واردات لابی هایی وجود دارد، با نفوذ مجوز واردات می گیرند. در کشور ما دو میلیون ۶۰۰ هزار تن برنج تولید می شود؛ نیاز ما سه میلیون تن است و برای کمبود این میزان برنج به واردات ۴۰۰ هزار تن برنج نیاز داریم اما گاه واردات این محصول تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن نیز انجام می شود که بیش از نیاز کشور است.
متاسفانه این رویه تنها برای شالی نیست و امسال جو نیز به این سرنوشت دچار شد و آنقدر این محصول را وارد کردند که تولید داخلی با حداقل قیمت هم خریداری نداشت.
از طرفی برای واردات ارز ترجیحی و یا نیمایی داده می شود، این در حالی است که کشاورز با ارز واقعی تولید را انجام می دهد و هیچ سوبسید و یارانه ای دریافت نمی کند. اگر با نرخ واقعی دلار برنج وارد شود قیمت برنج وارداتی نیز افزایش خواهد یافت و مردم به دلیل قدرت خرید پایین به سراغ برنج های بی کیفیت خارجی نخواهند رفت.
اگر به تولید داخلی نیاز داریم باید بستر و شرایطی فراهم کنیم که رغبت تولید کننده بیشتر شود و اگر می خواهیم در سیاست های کشت تغییر ایجاد کنیم باید جایگزین کشت معرفی کنیم.
در حال حاضر ۹۰ درصد نیاز کشور به دانه های روغنی از طریق واردات تامین می شود این در حالی است که اگر شرایط ایده آلی برای بذر، بخش بازرگانی و هزینه های کشاورز وجود داشته باشد، کشاورز به کشت این محصولات ترغیب خواهد شد.
اگر این مسائل در سطح کلان دیده شود و با کار تحقیقاتی یک کشت جایگزین مناسب که به نفع کشاورز هم باشد و یا روش هایی به کشاورز معرفی شود که بتواند میزان مصرف آب را در تولید برنج به حداقل برساند، می توانیم بخشی از میزان مصرف آب را در صنعت کشاورزی کاهش دهیم.